۱- زیگورات چغازنبیل
یک پرستشگاه باستانی در دوره عیلامیان میان دو شهر قدیمی استان خوزستان، شوش و شوشتر. سازه ای خشتی گلی که بعد از نزدیک به سه هزار و ۵۰۰ سال هنوز سرپاست. اولین اثر باستانی ایرانی که در یونسکو ثبت شد.
۲- مجموعه پاسارگاد
سازه باستانی ساخته از سنگ در دوران هخامنشی بیشتر به خاطر آرامگاه کوروش کبیر شهرت دارد. در شمال شرقی استان فارس در دشت مرغاب واقع شده است. بقایایی از کاخ دروازه، باغ پادشاهی و آرامگاه کمبوجیه در آن وجود دارد. این سایت در یونسکو به ثبت رسیده است.
۳- تخت جمشید یا پرسپولیس و نقش رستم
پایتخت و شهر باستانی امپراطوری هخامنشی متاخرتر از مجموعه پاسارگاد، معروف ترین سازه باستانی ایران است. ۲۰۰ سال آباد بوده. اثری حیرت انگیز و آمیزه ای از هنر و معماری.
دیدن این اثر هنوز هم بعد از ۲۵۰۰ سال رشگ برانگیز است. مجموعه ای از کاخ ها و محوطه وسیع شهر و تعداد عجیبی از حجاری ها. به این اثر ظلم زیاد شده اما هنوز نماد ایران باستان است و همینطور نقش رستم که مقبره شاهان هخامنشی است که مجموعه از حجاری های دوران ساسانیان نیز در آن دیده می شوند.
۴- بیشابور
یک شهر باستانی دیگر این بار از دوران ساسانی در کازرون فارس، پس از پیروزی شاهپور بر والدیان رمی ساخته شده. مجموعه کاملی از کاخ ها، خانه ها و گرمابه، معابد و ایوان موزاییک اکثر کتیبه ها، سنگ نگاره ها و موزاییک نگاره های این شهر به موزه های بزرگ جهان جلوه ویژه ای بخشیده اند.
۵- بیستون
سنگ نبشته و حجاری حیرت انگیز از دوران هخامنشی دره هرسین کرمانشاهان که در اطرافش آثاری از دوران ساسانی نیز می توان یافت. شرح پیروزی داریوش بزرگ بر گئوماته مغ به چند زبان از عیلامی و اکدی گرفته تا پهلوی. این اثر در یونسکو ثبت شده است اما در طول زمان لطمات جبران ناپذیری به خود دیده است.
۶- شهر سوخته
دولت شهری باستانی در نزدیکی زابل. تمدن ۶ هزار ساله. پیشرفته ترین شهر جهان قدیم لقب گرفته است. حتی سینوهه پزش معروف مصری در کتابش به آن اشاره کرده است. در این ابرشهر قدیمی طلا، زیورآلات، معرق کاری، سفالکاری، حصیربافی و حتی اولین انیمیشن جهان بر روی یک کوزه سفالی کشف گردیده است.
۷- ارگ بم
بزرگترین سازه خشتی جهان متعلق به دوره ساسانی که در مسیر جاده ابریشم قرار داشت. مجموعه متنوعی از عمارت های عظیم در بخش حکومتی و بازار و مدرسه و خانه های کوچک در بخش رعیتی. به امنیت و تهویه مطبوع در آن اقلیم شهرت داشته است. بعد از زلزله بم آسیب جدی دید اما بازسازی شد.
۸- سازه های آبی شوشتر
مجموعه صنعتی باستانی که در نمونه خود بی مانندترین است. تجمع پل ها، بندها، آسیاب ها، کانال ها و تونل ها که همه برای هدایت و مصرف درست آب ساخته شده بودند. از دوران هخامنشی تا انتهای ساسانیان کاربرد داشته است. بزرگترین مجموعه صنعتی جهان پیش از انقلاب صنعتی اروپا شناخته شده است.
۹- تخت سلیمان
محوطه بسیار وسیع در نزدیکی شهر تکاب، استان آذربایجان غربی که بزرگترین مجموعه آموزشی، مذهبی، اجتماعی و یک عبادت گاه مهم برای ساسانیان بوده است. یکی از سه محل نگهداری آتش زرتشت در ایران بوده است. جایگاه تاجگذاری شاهان ساسانی در آتشکده آذرگشسب. برخی محققان آن را محل تولد زرتشت نبی نیز می دانند.
۱۰- بندر سیراف
بندری باستانی در نزدیک کنگان در استان بوشهر، با معماری خاصش که به ماسوله در گیلان بی شباهت نیست. به تسامح مذهبی معروف بوده و اکثر نژادها در آن زندگی می کردند. گورهای باستانی گواه این مسئله است. به بمبئی ایران نیز مشهور بوده است اما یک زلزله بندر را به طور کلی از بین برد. در زمان خود پررونق ترین بندر خاورمیانه بوده است.
